W skryptach z czasów terminowania w pozłotnictwie znalazłem dość obszerny opis szelaków
z książki autorstwa Tomasza Sadziaka
„Klejowe i olejne prace pozłotnicze”.
SZELAK
Szelak nie należy do miękkich żywic i trudno go zaliczyć do produktów pochodzenia ściśle zwierzęcego czy też roślinnego. Powstaje on w ten sposób, że pewne gatunki czerwców, owadów z rzędu pluskwiaków (
Coccus lacca, Laccifer lacca), pasożytując na niektórych gatunkach roślin (głównie figowców) wypijają sok z pędów i przerabiają go w organizmie na masę żywiczną. Jest ona wydalana i pokrywa całą powierzchnię czerwca, który pod nią zamiera. Przy dużej ilości owadów, gałęzie pokrywają się skorupą do 1 cm grubości.
Szelak „lak pierwotny”, pochodzi często z zupełnie innych roślin, ale zawsze „produkowany” jest przez te same czerwce. W języku hinduskim nazywa się „lakh”, co znaczy „sto tysięcy” i świadczy jak ogromna liczba owadów jest potrzebna do jego wytworzenia.
W Indiach, czerwce są hodowane sztucznie na szeroką skalę – żywicę zbiera się cztery razy do roku.
Zanim produkt trafi do odbiorców, jest poddawany przeróbce. Uwalnia się go od zanieczyszczeń, usuwa rozpuszczalny w wodzie barwnik (lac dye) i wosk szelakowy. Potem się stapia, często z dodatkiem kalafonii, i przerabia na łuski na specjalnych walcach. Tak spreparowany szelak ma zabarwienia od jasnożółtego do rubinowego (uważany za mniej wartościowy).
Szelak zawiera, oprócz żywicy szelakowej (ok.75%) i pewnej ilości zanieczyszczeń, wosk szelakowy (ok.6%) oraz barwniki. Topi się w temp. 110-125°C. Rozpuszcza się w spirytusie metylowym, etylowym i acetonie, a na gorąco - w wodzie, zawierającej pewien procent zasad.
Szelak zmydlony w roztworze boraksowym stosowany jest do wyrobu tuszów chińskich, nierozpuszczalnych po wyschnięciu. Jest odporny na światło.
Biały szelak wyrabia się z odmian jasnożółtych przez działanie chemiczne (wybielanie) gł. związkami chloru (podchloryn sodu). Roztwory spirytusowe są jednak jeszcze zabarwione na lekko żółty kolor. Szelak bielony jest bardziej kruchy i wymaga przechowywania pod wodą bez dostępu światła i powietrza, gdyż staje się nierozpuszczalny w alkoholu.
Barwne odmiany szelaku służą do wyrobu werniksów złocistych i są najlepszym materiałem izolującym przy złoceniach olejnych.
AKAROID /szelak ziemny/
Jest żywicą drzew gatunków
Xantharrhaea, rosnących w Australii i w Indiach. Występuje w dwóch odmianach: żółtej i czerwonej. Gatunki żółte uważane są za bardziej trwałe, sprzedawany jest w formie ziarenek i pyłu.
Akaroid rozpuszcza się w alkoholu. Używany jest do produkcji lakierów i
politur, często razem z szelakiem. W pozłotnictwie ma zastosowanie do lakierów złocistych.
Jest obok szelaku, najbardziej odporny na światło ze wszystkich żywic i barwników naturalnych stosowanych do imitowania złota na podłożu srebra.
W necie jest jeszcze taka informacja:
Kolor szelaku zależy od gatunku drzew (zawartości barwnika) z którego jest zbierana żywica.
Szelak służy do wyrobu
politur szelakowo – spirytusowych oraz fiksatyw, lakierów, apretur, emalii, past, farb, atramentów, płyt gramofonowych, ma również zastosowanie w zegarmistrzostwie oraz pozłotnictwie.
Jeszcze jeden przepis na sporządzenie roztworu szelaku.
W celu otrzymania 13% politury potrzebne jest 13 gramów szelaku na 100cm3 spirytusu. Aby otrzymać 1 litr politury potrzeba 130 gramów szelaku.
<<klik foto<<
<<klik foto<<
Strona rekonstrukcji fregaty "L'Hermione"
