SMOK- o próbach rekonstrukcji

[ataman]

Zbudowałem model „Smoka”. Zbudowałem ten model tylko dlatego, że gdy synek rzucił pomysł, właśnie plany „Smoka” udało mi się wykombinować. Przyznam, ze rozpoczynając budowę miałem tylko podstawowe pojęcie o tej jednostce. Ale w miarę wciągania się, zacząłem drążyć temat. Dziś już wiem dość dużo o tym okręcie. Do napisania tego, trochę przydługiego tekstu skłoniły mnie słowa Radka: Lubię Smoka, tylko liczba teorii na jego temat mnie przytłacza.
Bezpośrednie źródła, jakimi dziś dysponujemy na temat tej jednostki są delikatnie mówiąc ubożuchne. Jedyne co się zachowało, to rejestr wydatków związanych z budową, sporządzony przez niezbyt obeznanego z tematyką szkutniczą Jana Bąkowskiego, podskarbiego kasztelana Jana Kostki, przewodniczącego Komisji Morskiej. Jest to Regestrum Aediffications Galeri 157... Regestr przyjmu i wydania pieniędzy na potrzeby galony przez mię Jana Bąkowskiego Roku Pańskiego 1570. A to się poczęło 5 dnia czerwca. Wszystkie próby rekonstrukcji wyglądu „Smoka” opierają się w mniejszym lub większym stopniu na tym źródle. Nie zamierzam tu przedstawiać jakiejś swojej teorii na temat tego okrętu, ale jako osoba zawodowo zajmująca się odtwarzaniem kultury materialnej na podstawie właśnie szczątkowych przesłanek, chcę się króciutko ustosunkować do metod i efektów dociekań dotychczasowych badaczy.
Galeona była zaprojektowana przez włoskich szkutników Dominicusa Sabioncelliusa (Dominico Zaviazelo) i Jakuba Salvadore, pochodzących z Wenecji. Oni też przez cały czas nadzorowali budowę jednostki. Stąd jest oczywiste, że „Smok” był okrętem wzorowanym na jednostkach budowanych w Wenecji, jego architektura odpowiadała modzie włoskiej a nie północnoeuropejskiej.
Badacze, począwszy od F. Bujaka (1907), poprzez A. Kleczkowskiego, S. Bodniaka, K. Lepszego do M. Boczara starali się w oparciu o zapisy „Regestru” odtworzyć wielkość i wygląd galeony. Opierając się na zapisie mówiącym o zakupie dwóch masztów i 16 sztuk drzewa na maszty, Bujak, a za nim inni, do K. Lepszego twierdzili, ze galeona ta była okrętem dwumasztowym. Dopiero M. Boczar próbuje rozpisać te 2 + 16 na maszty i reje i podaje za najbardziej prawdopodobną wersje okrętu trzymasztowego. M. Prosnak z kolei w swej rekonstrukcji uważa, że przy tej liczbie drewna na omasztowanie, musiał to być okręt czteromasztowy.
W praktyce posiadamy dwie wersje planów modelarskich „Smoka”. Są to plany opracowane przez M. Prosnaka, publikowane w Planach Modelarskich nr 43 i plany opublikowane w Małym Modelarzu nr 1-2/2000, a opierające się na rekonstrukcji M. Boczara. M. Prosnak daje tylko krótki opis podstaw swej rekonstrukcji na okładce „Planów Modelarskich” natomiast M. Boczar wydał dość obszerną publikację na temat swoich dociekań nad wyglądem galeony.
Zasadnicze różnice tych dwóch rekonstrukcji:
wielkość jednostki wg M. Prosnaka i M. Boczara:
Nośność: 750 ton – 375 łasztów 288-472 ton – 144-236 łasztów
(cztery sposoby obliczania)
Długość: 52 33,75 m
Dlugość (miedzy pionami) 41 m (stępki) 17 m
Szerokość: 10 9 m
Ilość masztów pionowych 4 3
Ilośc zagli na grocie i foku: po 3 po 2
Ilośc galerii rufowych 2 1
Ilość dział 48 40
Prosnak wielkość jednostki szacuje na podstawie: „Jak stwierdzają zgodnie opinie dwóch admirałów, duńskiego i polskiego oraz mieszkańców Elbląga, był on znacznie większy od znanych im okrętów 170-200 łasztowych” Natomiast Boczar opiera swe wyliczenia na podstawie prób rekonstrukcji ilości wręg użytych do budowy jednostki (wg „Regestru”), stąd wyliczenia tego drugiego wydają się być bardziej prawdopodobne, choć nie można wykluczyć, że były podporządkowane z góry założonej teorii.
Odnośnie wyglądu okrętu, M. Boczar w swej pracy przytacza duży zbiór materiału porównawczego w postaci XVI wiecznej ikonografii. Swoją rekonstrukcję wzoruje chyba głównie na modelu wotywnym galeony z II poł. XVI w, znajdującym się w Museo Storico Navale w Wenecji, oraz na wyobrażeniu galeony weneckiej na sztychu H. Holbeina. Ponadto i inne przedstawione przykłady ikonografii, odnoszące się do okrętów śródziemnomorskich zdają się potwierdzać słuszność założeń rekonstrukcyjnych M. Boczara. Wszystkie galeony weneckie i śródziemnomorskie maja wysoki nawis dziobowy, wzmocnienia burt zarówno wzdłużne jak i pionowe, są trzymasztowe, z dwoma żaglami na foku i grocie, mają co najwyżej jedną galerie rufową. Natomiast rekonstrukcja M. Prosnaka, mimo, iż autor powołuje się na ikonografie śródziemnomorską, jest bardziej rekonstrukcją dużego galeonu północnoeuropejskiego. Znane z tego okresu wyobrażenia okrętów 4 masztowych z 3 żaglami na grocie i foku to tylko okręty północnoeuropejskie: 1.Ark Royal, 2.Wielki okręt angielski na okładce dzieła W. Bourne: A Regiment For The Sea, 3. okręty ze sztychów J. N. Vischera: Okręt z Amsterdamu, i drugi łudząco podobny, być może ten sam w innym ujęciu, 4. Flamandzki okręt wojenny ze sztychu P. Brueghela. Ten też okręt posiada 2 galerie rufowe, podobnie jak okręt z Amsterdamu, oraz model wotywny okrętu duńskiego podarowany królowi Szkocji z II poł. XVI w. Ponadto zdobienie galeony zaproponowane przez Prosnaka w postaci malowanych arkad na nadbudówkach i nadburciu pokładu głównego przypomina okręt z okładki A Regiment For The Sea, Trzeba zaznaczyć, że podobne zdobienie występuje na jednej ikonografii okrętu śródziemnomorskiego w Cosmographie z 1556 r. , co nie znaczy jednak, że jest to okręt włoski. Kolejną rzeczą wg mnie przemawiającą przeciwko rekonstrukcji Prosnaka jest umiejscowienie dział na dwóch pokładach niższych, przy braku artylerii na pokładzie głównym.. Takie rozwiązanie jest chyba zdecydowanie późniejsze, występuje dopiero w poł. XVII w. ( np. Vasa).
Podsumowując, dla mnie bardziej przekonywująca wydaje się rekonstrukcja Boczara. Wielkość okrętu próbuje on przynajmniej obliczyć na podstawie danych co do ilości drewna użytego na wręgi oraz na inne elementy konstrukcyjne, natomiast wygląd okrętu rekonstruuje na podstawie wyobrażeń ikonograficznych okrętów weneckich, dając do tej rekonstrukcji dużą ilość przekonywujących przykładów, a także przykładów pokazujących różnice w architekturze okrętów innych części Europy.

[ataman]

a tu ilustracje do powyższego tekstu w kolejności:


1. rekonstrukcja Prosnaka (PM 43)



2 rekonstrukcja MM 1-2/200, oparta na pracy Boczara



3. model wotywny galeony weneckiej z II pol XVI w z Museo Storico Navale w Wenecji



4. model wotywny oraz galeona wenecka ze sztychu H. Holbeina



5. plaskorzezba z grobowca weneckiego admirala A. Contarini w katedrze w Padwie (II pol XVI w)



6. moj smoczek..

[ataman]

no i kolejnosc po wyslaniu mi sie rozjechala: teraz jest tak: [...]

(pozwoliłem sobie na małą ingerencję w tekst i poukładałem obrazki, mam nadzieję, że nie masz mi tego za złe. jerry_bee)

[jerry_bee]

rewelacja! proszę o więcej, może być na temat innego okrętu ;)

a może by tak Radka namówić na włączenie takich artykułów do naszego poradnika? gięcie listewek i ciosanie kołków jest fajne, ale dla odprężenia poczytałoby się troszkę o historii.

[Dziadek]

Witaj Atamanie. Wszelkich informacji różnorakich po róznych papierach i stronach jest porozrzucanych. Nie zawsze do nich docieramy i nie zawsze je czytamy. Chwała Ci za pewne uporządkowanie i scalenie histori tego okrętu - wszelakoż polskiego, o którym co nieco warto wiedzieć. jeśli wena i chęci Ci dopiszą pokrótce przybliżaj nam wespól z radkiem historie naszych żaglowców szczególnie tych naj.... starszych. ja Ci daję oklask jak nie wiem co. I o zgodę na ewentualne umieszczenia twojego elaboratu w części opisowo historycznej PORADNIKA

[krzysztof]

Drogi Bogdanie. Wielka szkoda, że tak interesujący wywód zamieściłeś jako post. Wielka prośba - zredaguj jako artykuł. Koniecznie. Akurat mam pozycję Boczara i uważam ją za jedną z najlepszych książek o szkutnictwie - kopalnia wiedzy nie tylko o Smoku.
Krzysztof

[mirek]

Dołączam się do pomysłu Krzysztofa ta praca powinna być jako odrębny artykuł . Szkoda by było aby Twoja praca zaginęła w gąszczu postow . A po pewnych modyfikacjach powinna być częścia twozonego wlaśnie poradnika . Wielkie dzięki za napisane i proszę chyba w imieniu wwszystkich o jeszcze . Duże prawa :) :) :) i oczywiscie oklask bo nalezy ci sie jak to mowią psu zupa ;) ;)

[JurekBin]

ZENIT już zbliża się do etapu, gdzie trzeba się bawić w detale i jeszcze parę miesięcy i bedzie cały, więc czas pomyśleć jak zrobić użytek ze sterty planów żaglowców. Żona namawia mnie na polski żaglowiec no i wertując plany znalazłem SMOKa B)

Więc czytam co się da i widzę, że są różne opracwania... PM43 mam,



natomiast nie mam Małego Modelarza ze SMOKiem.... czy ktoś uprzejmy by mógł udostępnić jakieś dodatkowe scany, xero itp. Mogę się odwdzięczyć innymi rysunkami :)

Pozdrawiam
Jurek

[ataman]

Zwróć uwage na to, co pisałem wcześniej, że egzystują dwie rekonstrukcje Smoka, jedna Prosnaka, druga wg Boczara.. moim zdaniem, ta Boczara wydaje się byc bardziej uzasadniona.
TU prezentujesz rekonstrukcję Prosnaka, w MM były deie wersje: starsze plany z wersją Prosnaka, czyli taka sama, a ostatnio była rekonstrukcja wg Boczara (numer jest podany wczesniej , teraz nie sprawdzilem).
Mam zeskanowane podstawowe elementy z tego MM, przerobione na skale 1:50 ( w MM jest 1:100)
Nie drukowałem jeszcze, wiec nie wiem, czy przeskalowanie wyszło dokładne.
Jeśli chcesz to mogę podesłac .. ale tego jest z 19 MB wiec poczta nie przejdzie ... pojedynczo tez chyba nie.. choc mozemy popróbowac.
PS, mam namiary na jeszcze jedna pozycje dotyczacą prób rekonstrukcji Smoka, ale jeszcze do niej nie dotarłem, jak ja dorwe, to uzupełnie moj tekst z początku tego wątku..

[JurekBin]

:woohoo:
dziekuję za tak szybką odowiedź, w miedzyczasie zauważyłem że faktycznie MM wydał 2 wersje Smoka.
W jakiej postaci masz te scany - JPG, BMP, PDF?

:blink:
W jeszcze międzyczasie... czyli jakieś 5 minut od mojego posta ... już dostałem od Mareckiego scany 1 wersji Smoka, tej starszej... :blink: jeszcze jestem oszołomiony :silly: